Gospodarka centralnie planowana
Mogłoby się wydawać, że gospodarka centralnie planowana to przeszłość. Jednoznacznie kojarzy się nam z czasami krajów totalitarnych, komunizmem i brakiem towarów w sklepach. Czy jednak musi tak być w każdym przypadku?
Silna władza
Gospodarka centralnie planowana jest systemem ekonomicznym nierozerwalnie związanym z organem centralnym, którym najczęściej jest rząd czy partyjny aparat planistyczny. Produkcja, własność czy dystrybucja zasobów skupiona jest rękach państwa, które skupia w swoim ręku całą kontrolę nad rynkiem. Co dokładnie charakteryzuje ten system?
- Państwowa własność
- Centralne planowanie
- Brak konkurencji
- Brak wolności wyboru
- Niska samodzielność przedsiębiorstw
- Nacisk na równość społeczną
Wszystko w rękach państwa
Ogromna większość środków produkcji, takich jak choćby fabryki, surowce czy transport są własnością państwa i to rząd lub organy planistyczne decydują w jaki sposób je wykorzystać. To władza centralna ustala ceny produktów i usług, poziom produkcji czy sposoby nabywania towarów. Odbywa się to najczęściej poprzez ustalanie wieloletnich planów, które zazwyczaj nie odpowiadają realnym możliwościom gospodarki.
Gospodarka braku
Z historii wiemy, że gospodarka centralnie planowana często charakteryzuje się brakiem towarów na półkach, ogólną biedą, a nawet głodem. To nie jedyne braki, jakie w niej występują, ponieważ jedną z głównych cech jest brak konkurencji. Skoro państwo ma w ręku niemal całą własność, samo zajmuje się produkcją i dystrybucją, ustala ceny czy pensje, to nie ma z kim konkurować. Dba o to, żeby tej konkurencji nie było. Oznacza to, że nie ma wyboru w zasadzie w żadnym aspekcie gospodarki. Ludzie nie mogą wybrać producenta towaru, który chcieliby zakupić. Nie występuje mechanizm kształtowania cen przez popyt i podaż, a zakłady produkcyjne nie mają wpływu na to, ile i co produkują, gdyż jest im to narzucane przez organ centralny.
Równość!
Przedsiębiorstwa nie tylko nie mają wyboru co do produkcji, ale także nie mogą decydować, skąd zamawiają surowce czy półprodukty i w jakiej cenie. Nie decydują także o tym, gdzie i za ile zostanie ich produkt sprzedany. Państwu zależy na tym, by w społeczeństwie panowała równość. Dlatego dążyło do tego, by każdy obywatel, na takich samych zasadach, mógł pracować i nabywać towary. To z kolei przekładało się na brak wyboru, brak innowacyjności, niską stopę życiową czy stagnację, a nawet recesję, gospodarczą. Brak rozwoju spowodowany zerową konkurencją czy sztuczne podbijanie statystyk, by plany i normy się zgadzały, może doprowadzić całe gałęzie gospodarki do upadku.
Relikt przeszłości?
Chociaż w wielu krajach gospodarka centralnie planowana jest na szczęście reliktem przeszłości, to nadal występują takie, gdzie jest ona dominującym systemem. Gospodarka ta nie jest konkurencyjna i nawet kraje totalitarne zaczynają dążyć do jej przekształcenia.